Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν μαγειρεμένο συκώτι ως ένα φάρμακο για τη νυχτερινή τύφλωση, αλλά πέρασαν πολλοί αιώνες πριν βρούμε την απάντηση: η βιταμίνη Α. Αν και η νυχτερινή τύφλωση είναι επίσημα αναγνωρισμένη ασθένεια έλλειψης της βιταμίνης Α, πολλές ασθένειες συνδέονται με το πόσο βιταμίνη Α κυκλοφορεί στο σώμα μας. Ως ένα από τα σημαντικότερα αντιοξειδωτικά είναι σύμμαχός μας κατά της καρδιοπάθειας και άλλων εκφυλιστικών παθήσεων. Χρειάζεται για την ορμονική αναπαραγωγή, την ορμονική σταθερότητα στις γυναίκες, τη σωστή ανάπτυξη και για την άμυνα κατά των μολύνσεων. Η βιταμίνη Α είναι απαραίτητη για τη διατήρηση ενός υγιούς αναπαραγωγικού συστήματος τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, καθώς και για την εξασφάλιση της φυσιολογικής ανάπτυξης των εμβρύων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Η βιταμίνη Α κέρδισε τη φήμη ως η «βιταμίνη κατά των μολύνσεων» πολύ πριν η βιταμίνη C κερδίσει αυτή τη φήμη. Η βιταμίνη Α βοηθά κατά των παιδικών μολύνσεων. Υπολογίζεται ότι αν τα παιδιά σε μη ανεπτυγμένες χώρες λάμβαναν επαρκή ποσότητα βιταμίνης Α, θα σώζονταν 1,2-2,5 εκατομμύρια ζωές κάθε χρόνο. Ο αριθμός των θανάτων από αναπνευστικές παθήσεις θα μειωνόταν 70% και ο αριθμός των θανάτων από σχετιζόμενες με διάρροια ασθένειες θα μειωνόταν 39% (1). Σε χώρες όπου οι μολύνσεις όπως η ιλαρά και η ελονοσία είναι συχνές, η διόρθωση της ανεπάρκειας βιταμίνης Α στα παιδιά έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από αυτές τις ασθένειες (2). Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, ελλείψεις σε βιταμίνη Α υπάρχουν και σε ανεπτυγμένες χώρες. Τα βρέφη θα είχαν λιγότερες απειλητικές για τη ζωή μολύνσεις του πνεύμονα, αν λάμβαναν συμπληρώματα βιταμίνης Α τακτικά (3).
Η βιταμίνη Α διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της φυσικής άμυνας του σώματός σας. Συμμετέχει στην παραγωγή και τη λειτουργία των λευκών αιμοσφαιρίων, τα οποία βοηθούν στη σύλληψη και στον καθαρισμό βακτηρίων και άλλων παθογόνων παραγόντων από την κυκλοφορία του αίματός σας. Αυτό σημαίνει ότι μια ανεπάρκεια βιταμίνης Α μπορεί να αυξήσει την ευαισθησία σας σε λοιμώξεις και να καθυστερήσει την ανάρρωσή σας όταν νοιώσετε άρρωστοι (4-5). Η βιταμίνη Α ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σας σύστημα μπορεί να σας προφυλάξει από το κρυολόγημα και τη γρίπη.
Οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι το ασβέστιο και η βιταμίνη D είναι απαραίτητα συστατικά για τα οστά μας, λίγοι όμως γνωρίζουν ότι και η βιταμίνη Α υποστηρίζει την υγεία των οστών. Τα άτομα με τα χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης Α στο αίμα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο καταγμάτων οστών από ό, τι τα άτομα με υγιή επίπεδα (6).
Η βιταμίνη Α παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία του δέρματος. Η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης Α μειώνει τον κίνδυνο για ακμή. Έχει προταθεί ότι η έλλειψη βιταμίνης Α μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης ακμής, καθώς προκαλεί υπερπαραγωγή της πρωτεΐνης κερατίνης στα θυλάκια των τριχών (7-8).
Πολλοί ισχυρίζονται ότι αρκεί να καταναλώνουμε φυτικές τροφές υψηλές σε βήτα-καροτίνη, η οποία μετατρέπεται σε βιταμίνη Α στο σώμα μας, και ως εκ τούτου δεν χρειάζεται να καταναλώνουμε ζωικές τροφές που είναι υψηλές σε βιταμίνη Α, όπως το μοσχαρίσιο συκώτι και το μουρουνέλαιο. Αυτό όμως δεν είναι αληθές. Θα πρέπει να καταναλώνουμε τροφές με αληθινή βιταμίνη Α, τροφές που περιέχουν ρετινόλη, για να καλύψουμε τις ανάγκες του σώματός μας σε βιταμίνη Α.
Το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να κατανοήσουμε για τη βιταμίνη Α είναι η διαφορά ανάμεσα στα ρετινοειδή και στα καροτενοειδή. Η βιταμίνη Α από ζωικές πηγές είναι ρετινοειδή, που ονομάζεται επίσης ρετινόλη, ενώ οι φυτικές πηγές βιταμίνης Α είναι τα καροτενοειδή, όπως η βήτα καροτίνη. Οι ζωικές πηγές της ρετινόλης είναι βιοδιαθέσιμες, κάτι που σημαίνει ότι το σώμα μας μπορεί να την αξιοποιήσει. Η βιταμίνη Α από φυτικές πηγές πρέπει πρώτα να μετατραπεί σε ρετινόλη για να αξιοποιηθεί στο σώμα.
Αυτό δημιουργεί δύο προβλήματα:
1. Όταν είμαστε σε άριστη υγεία, χρειάζονται τουλάχιστον 6 μονάδες καροτενίων, για να μετατραπούν σε 1 μονάδα ρετινόλης. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος πρέπει να φάει 2,5 κιλά καρότα, για να πάρει την ποσότητα βιταμίνης Α που υπάρχει σε 85 γραμμάρια συκώτι.
Τι συμβαίνει αν έχουμε πεπτικά προβλήματα, ορμονικές διαταραχές ή άλλα προβλήματα υγείας; Χρειάζονται ακόμα περισσότερες μονάδες καροτενίων για αυτή τη μετατροπή.
2. Η μετατροπή καροτενιών-ρετινόλης είναι μηδαμινή σε πολλά άτομα:
– Σε έμβρυα
– Σε άτομα με υποθυρεοειδισμό
– Σε άτομα με διαβήτη
– Σε άτομα που ακολουθούν μια δίαιτα χαμηλή σε λίπη
– Σε άτομα με διαταραγμένη παραγωγή χολής
Το μουρουνέλαιο είναι η υψηλότερη διατροφική πηγή βιταμίνης Α μετά το μοσχαρίσιο συκώτι.
Μια κουταλιά της σούπας μουρουνέλαιο Mӧller’s (5 ml) περιέχει 833 IU βιταμίνης Α, που αποτελεί το 31% του RDA (της ημερήσιας συνιστώμενης δόσης). Ως σύγκριση αναφέρουμε ότι μια κουταλιά της σούπας βούτυρο περιέχει 355 IU, που αποτελεί το 7% του RDA, και ένα αυγό περιέχει 302 IU, που αποτελεί το 6% του RDA. Επομένως καταναλώνοντας καθημερινά μουρουνέλαιο καλύπτετε ένα σημαντικό μέρος των καθημερινών απαιτήσεών σας σε βιταμίνη Α, που τόσα πολλά οφέλη έχει για την υγεία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Glaszia P., et al., British Medical Journal, 1993; 306:366-70
2. Patel S, Vajdy M, Induction of cellular and molecular immunomodulatory pathways by vitamin A and Flavonoids. Expert Opin Biol Ther. 2015; 15(10): 1411–1428.
3. Velasquez-Melendez G, et al., Vitamin A status in children with pneumonia, European Journal of Clinical Nutrition, 1995; 49(5):379-84
4. Sommer A, Katz J, Tarwotjo I. Increased risk of respiratory disease and diarrhea in children with preexisting mild vitamin A deficiency. Am J Clin Nutr. 1984 Nov;40(5):1090-5.
5. Stephensen CB. Vitamin A, infection, and immune function. Annu Rev Nutr. 2001;21:167-92.
6. Zhang X, Zhang R, et al. The Effect of Vitamin A on Fracture Risk: A Meta-Analysis of Cohort Studies. Int J Environ Res Public Health. 2017 Sep 10;14(9).
7. Divya SA, Sriharsha M, Narotham RK, Krupa SN, Siva TRK. Role of Diet in Dermatological Conditions. Journal of Nutrition & Food Sciences. August 13, 2015
8. Maronn M, Allen DM, Esterly NB. Phrynoderma: a manifestation of vitamin A deficiency?… The rest of the story. Pediatr Dermatol. 2005 Jan-Feb;22(1):60-3.
Μάριος Δημόπουλος
Διατροφολόγος-Συγγραφέας
Μέλος των American Council of Applied Clinical Nutrition, American Association of Drugless, Practitioners, American Association of Nutritional Consultants, Canadian Association of Natural Nutritional Practitioners, Association for Natural Medicine in Europe, Παγκύπριου Συνδέσμου Διατροφολόγων
